ВЕРШЫ

Перад павадкай

Праясняецца пагода,
Бо вярнулася вясна.
Ўсё чакаеш, што прырода
Ўстрапянецца ада сна.

I пад птушы крык і гоман,
Даўшы хвалям вольны ход,
Прыпадыме бацька Нёман
На хрыбце магутным лёд.

Зазвіняць жалобна крыгі,
I бурлівая вада
Снег, размоклы ў час адлігі,
Змые з луга без сляда.

Дык разлійся жа раздольна
Ў чыстым полі і гаю
I красой паводкі вольнай
Душу выпрастай маю!

Нёман

(Са зборніка «Другое чытанне для дзяцей беларусаў»)

Льецца Нёман паміж гораў,

Поўны сілы і красы,

У далёкія прасторы

Гоніць воду праз лясы.

Льецца Нёман паміж гораў,

Светлы, чысты, як з расы,

Накапаў ён ям і нораў,

Гоніць воду праз лясы.

Гой ты, Нёман, наша рэка!

Поіш ты і корміш нас,

Бедну чайку чалавека

Ты з сабой насіў не раз.

А вясною на прасторы

Дуб стары сярдзіта гнаў

І насіў ты крыгаў горы,

Луг і поле затапляў;

Разліваўся па ракітах

І займаў і лес, і гай...

Даўгавязы плыт за плытам

У далёкі нёс ты край.

Колькі раз рыбацкі човен

На грудзях тваіх гуляў!..

Гой ты, Нёман, быстры Нёман,

Колькі дум ты мне нагнаў!

Чуў ты смутак горкай долі

Свайго сына-мужыка,

Чуў не раз у чыстым полі

Плач і слёзы бедака.

Ў ціхі вечар над табою

Дудка плакала не раз,

І кацілася слязою

Песня ў ранні летні час.

А на беразе пад дубам,

Ў ночку цёмную, рыбак

Спаў не раз пад мокрым лубам,

Гнуўся з холаду, бядак.

А у буру вецер кветку

Да грудзей тваіх схіляў,

І ў табе касец улетку

Пот крывавы абмываў.

Над табою месяц круглы

Ў ясным небе ціха плыў,

І з табой высокі, смуглы

Лес ціхутка гаварыў.

Перарэзаў край ты родны

Беларуса-мужыка...

О, наш чысты, наш свабодны

Нёман, быстрая рака!

Ты цячэш далёка, знаю,

Ў зямлю Літвы і нямцоў...

Раскажы ж чужому краю

Пра жыццё тваіх сыноў!..

1906

Якуб Колас

https://knihi.com/Jakub_Kolas/Nioman.html

На рэчцы зімою

Не сядзіцца ў хаце

Хлопчыку малому:

Кліча яго рэчка,

Цягнуць санкі з дому...

Хочацца Алесю

Выйсці на двор з хаты,

Ўзяць з сабой сякерку

Ды ў той лес кашлаты,

Стукнуць па дзярвяках

    З-за пляча абухам

І глядзець, як сыпне

Снег халодным пухам,

Як стаяць над рэчкай

Хвоі і яліны,

Як ім снег халодны

Нахіліў галіны.

– Мамачка-галубка! —

Просіць ён так міла,—

Можа б ты на рэчку

    Пагуляць пусціла?

Я не буду доўга,

Зараз жа вярнуся,

Трошачкі на рэчцы

Ў санках паважуся.

– Ну, ідзі пабегай,

Толькі апраніся

Ды, глядзі, ў палонку,

Сынку, не ўваліся.

Радасць і раздолле

    Хлопчыку малому,

І не пазайздросціць

Ён цяпер нікому!

На плячо — сякерку,

Саначкі — у руку,

Хлеба ўзяў кусочак.

– Цюцік! — свіснуў Жуку.

Пад скарынкай лёду

Тут жа, каля хаты,

Працякала рэчка

    Скрозь лясныя шаты.

Побач тэй рачулкі

Кучы буралому,

І застыла рэчка

Мёртва, нерухома.

Моцна яе грудзі

Маразамі скуты,

І аковы лёду

Сярод рэчкі ўздуты.

Ціснецца вадзіца,

    Не знаходзіць ходу

І не мае сілы

Скінуць глызы лёду.

На рачулцы ў лесе

Меў Алесь забаву.

Ну ж і пацяшаўся

Хлопчык тут на славу!

– Эх ты, лёд-гвалтоўнік!

Што ты вытвараеш?

Ты нашто вадзіцу

    Крыўдзіш і ўшчуваеш?

Бедненькай, ёй цёмна,

Цесна пад табою.

Хай жа пагамоніць,

Мілая, са мною!

Дам ёй ход, галубцы,

Каб на свет зірнула! —

І яго сякерка

Спрытна секанула.

Звякае тапорык,

    Глуха стук нясецца.

Раптам клуб вадзіцы

З-пада дна ўзаўецца.

Коціць поўзверх лёду,

Іней падымае

Ды такую ж казку,

Байку хлопцу бае!

Слухае хлапчынка

Гэты сказ нязнаны,

Спеў, нікім ад веку

    У лесе не чуваны.

То яму здаецца

Дудак хор далёкі,

То птушыны ў небе

Голас адзінокі.

На душы так ціха,

Ціха і нейк млосна,

І спявае ў сэрцы

Спеў той сугалосна.

Гэты спеў дзівосны

    Чары навявае

І такія казкі

Слаўныя складае!

І ад гэтай песні

Вее дабратою,

Радасцю і шчасцем,

Мілаю вясною.

Ад тэй песні-казкі

Трудна адарвацца,

І ёй струны сэрца

  Хочуць адклікацца.

1910

1910

Тэкст падаецца паводле выдання: Колас, Я. Збор твораў: у 20 т. Т. 1: Вершы, 1898―1910

     Да Нёмна

        Нёман, рэчка майго дому! Дзе воды тыя,

Што я чэрпаў калісьці дзіцячай рукою

І, сэрцу шукаючы майму супакою,

Плыў калісь па табе я ў куткі дзікія?

Тут Лаўра, сабе ў косы наўплятаўшы кветак,

На цень свой прыгожы ў глыбіню глядзела,

А на хвалю той рэчкі мне сляза ляцела

І абраз муціла, дарагі мне гэтак.

Нёман, мая рэчка! Дзе ёсць воды тыя,

А з імі шчасце, надзеі дзеліся куды?

Дзе мілыя, дзіцячыя вяселля гады?

Дзе Лаўра і сябры мае дарагія?

Мінула ўсё, што прынёс мне век малады,

Усё прайшло... Чаму ж не расстаўся з слязьмі я?

Рака маленства, дзе ты, Нёман мой,

Чые струмені браў калісьці я ў далоні?

Тут юнаком праз даль - што мне віры і тоні! -

Я ўслед за марай плыў тваёю сінізной.

Надрукавана: Беларуская крыніца, 28.01.1927.

Пераклў Альбім Стаповіч

Нёман, родны мой Нёман! Празрыстай вадою

Ты абмываў мне калісьці малому далоні,

Плыў па табе я, пакінуўшы родныя гоні,

Ў землях далёкіх шукаць свайму сэрцу спакою.

Бераг высокі, пакрыты расістай травою;

Тут Лаура фіялкамі ўквечвала скроні,

Мілы вобраз яе ў тваім чыстым улонні

Муціў я не раз гарачай юнацкай слязою.

Нёман, рака мая! Дзе тыя даўнія хвалі?

Дзе тое шчасце? Лепшыя нашы намеры?

Светласць дзяцінства, поўная радаснай веры?

Дзе ён, бурлівы парыў мой у светлыя далі?

Дзе вы, Лаура, сябры? Не адчыняцца дзверы.

Ўсё прамінула, жыццё толькі слёз не забрала.

Надрукавана: Бацькаўшчына, 1955, № 51-52, С. 4.

Юрка Гаўрук

Мой любы Нёман, дзе сягоння тыя воды,

Куды мы праз квяцістыя скакалі гоні,

Каб з прыгаршчаў напіцца нам, умыць далоні

Альбо ў спякоту выкупацца з асалодай?

А дзе Лаура, што на цень глядзела горды,

Духмянай лотаццю ўпрыгожваючы скроні?

Дзе твар яе ў сярэбраным адбіўся лоне,

Там у юнацтве слёзы я раняў заўсёды.

Дзе, любы Нёман, узбярэжжа тыя росы,

Якія неслі шчасце і надзей так многа

У час, калі была бясхмарнай дзён дарога,

І ў час, калі віхура заплятала косы?

Хай ёсць Лаура, а з маіх сяброў - нікога...

Усё прайшло, чаму ж асталіся мне слёзы?

Надрукавана: Гродненская правда, 31.10.1965.

Міхась Дуброўскі

Дзе тыя воды, родны Нёман мой,

Што чэрпаў я ў дзіцячыя далоні,

А потым плыў па іх у край далёкі,

Каб думцы даць разгон, душы - спакой?

У люстра іх глядзелася вясной

Лаура, кветкамі спавіўшы скроні,

Я вобраз любай у тваім улонні

Не раз муціў гарачаю слязой.

Мой родны Нёман, дзе ўжо тыя хвалі?

Дзе мары, што ў нязведаныя далі

Мяне, гарэзу юнага, вялі?

Дзе слодыч летуценняў і надзей?

Сябры, Лаура... Дзе ж вы сёння, дзе?

Усё сплыло... А слёзы не сплылі.

Надрукавана: Літаратура і мастацтва, 21.12.1973.

Хведар Жычка

Рака маленства, дзе ты, Нёман мой,

Чые струмені браў калісьці я ў далоні?

Тут юнаком праз даль - што мне віры і тоні! -

Я ўслед за марай плыў тваёю сінізной.

Лаура часта тут, над гладдзю люстраной,

Любіла косы заплятаць, уквечваць скроні.

Яе адбітак любы сцішана ў сутонні

Я колькі раз муціў гарачаю слязой.

Мая рака, мой родны Нёман! Дзе твая

З дзіцячых год так сэрцу любая бруя?

Дзе шчасця слодыч, дзе вы, дзе, надзеі, крозы?

Дзе маладосці бурнай выклік нецвярозы?

Дзе ты, мая Лаура, дзе сяброў сям'я?..

Усё прайшло... Чаму ж мае не пройдуць слёзы?!

Надрукавана: Беларусь, 1985, № 12, С. 11.

Кастусь Цвірка

О Нёман, родная рака! Дзе тыя воды,

Што чэрпаў я ў дзіцячыя далоні,

А потым у зацішша плыў па іх улонні

Шукаць для сэрца ўзбуранага ахалоды?

Там часта Лаўра, улюбеніца прыроды,

Любіла плесці косы, квецем строіць скроні,

Яе там вобраз, намалёваны ў затоне,

Слязой няраз муціў я ў маладыя годы.

О Нёман, родная рака! Дзе тыя плыні,

А з імі тое шчасце, гэтулькі надзеяў?

Дзе радасці з дзіцячых мілых спраў, падзеяў?

Гады мае бурлівыя - ў якой краіне?

Дзе зараз Лаўра? Дзе сябры? А сам вось дзе я!

Мінула ўсё!.. Чаму ж сляза ў вачах не гіне?

Надрукавана: Спадчына, 1992, № 2, С. 24.

Пятро Бітэль

Прысядзібны мой, хатні мой Нёман, дзе воды,

Да якіх па квяцістых скакалі мы гонях

І ў якія свае апускалі далоні,

Каб крынічнай зачэрпнуць хутчэй прахалоды?

Тут Лаура глядзела ў люстэрка прыроды,

Валасы заплятала, уквечвала скроні;

Тут выяву красы яе ў срэбным улонні

Скаланаў я слязой захаплення й лагоды.

Родны, хатні мой Нёман! Крыніцы дзе тыя,

З імі шчасце, надзеі, што так віравалі?

Дзе празрыстых лятункаў крыніцы прапалі?

Дзе сябрына, юнацтва гады залатыя? -

Ўсё панеслі з сабой хвалі часу крутыя.

Калі так - дык чаму ж маіх слёз не забралі?

Надрукавана: Наша слова, 17.03.1993.

Васіль Жуковіч

Нёмне, рака айчыны! Дзе ёсць тыя воды,

Што іх яшчэ ў маленстве чэрпаў у далоні?

Што імі потым плаваў у дзікія тоні

Неспакойнаму сэрцу шукаць прахалоды?

Тут Лаўра ў захапленні з уласнае уроды

Любіла збіраць краскі і аквечваць скроні;

Той вобраз, люстраваны ў срэбнахвальнай лоні,

Слязьмі ці раз муціў я - натхнёны заўсёды.

Нёмне, мой родны краю! Дзе ж бедаў пагрозы,

А з імі поўна шчасця, нядолі так многа?

Дзе ўсмешкі ўяў дзіцячых - ранку залатога?

Бурлівы ўзлёт юнацкі і мройныя крозы?

Лаўра - уцеха й радасць? Сябры дзе? Нікога...

Мінула ўсё... Чаму йшчэ са мной мае слёзы?

Надрукавана: Конадні, 1955, № 4, С. 52.

Алесь Салавей

Нёмне, рэчка мая радаводная, дзе

Тыя воды, што браў я ў маленстве ў далоні,

Па якіх потым плыў у самотным палоне

Сэрца ахаладзіць, што зайшлося ў нудзе?

Цень красы тут Лаура сачыла ў вадзе,

Валасы заплятала і ўквечвала скроні,

Вобраз вабны яе ў срэбных хваляў на ўлонні

Я слязамі ў запале муціў у жудзе.

Радаводная рэчка мая, дзе твае

Маладыя крыніцы, што білі няспынна,

Дзе нявінных гадоў навіна і правіна?

Дзе бунтоўнасць, якой мне цяпер не стае?

Дзе Лаура мая? дзе былая сябрына?..

Знікла ўсё, што ж не высахлі слёзы мае!

Надрукавана: Кахаць - гэта значыць...: Старонкі з паэзіі свету. Мн., 1986, С. 39-40.

 Рыгор Барадулін

Мой Нёман родны, дзе сягоння тыя воды,

Якія чэрпаў я ў дзіцячыя далоні

І заплываў з якімі ў дзікія затоні,

Калі шукаў для сэрца сцішнай прахалоды?

Лаура горда ў іх глядзелася заўсёды,

Касу любіла заплятаць, уквечваць скроні,

І вобраз там яе, адбіты ў хвалі лоне,

Не раз я замуціў слязьмі ў былыя годы.

Мой Нёман, родная рака, дзе хвалі тыя,

А з імі столькі шчасця, і надзей, і мараў?

Дзе весялосць, маленства мілае без хмараў?

Дзе век бурлівы, леты нашы маладыя?

Лаура дзе? Сяброў не бачу, любых твараў,

Усё прайшло, а слёзы памяці жывыя

Надрукавана: Роднае слова, 1993, № 12, С. 15.

Уладзімір Мархель

Рака мая Нёман, дзе плешчуць струмені вады,

Якую я чэрпаў далонямі ў час свой дзяцінны

І плыў па якой чым далей - у глухія мясціны,

Як сэрца ратунку шукала сабе ад нуды.

Лаура на цень прыгажосці сваёй і тады

Глядзела, заплёўшы фіялку ў касу, штохвіліны,

І вобраз, адбіты ў струменях, чароўны, адзіны,

Слязьмі я не раз каламуціў, вар'ят малады.

Дзе, Нёман, рака мая родная, тыя струмені,

А з імі і шчасце, надзея і вера ў свой лёс,

І любае сэрцу юнацкіх гадоў утрапенне,

Якое, як лепшы ўспамін, праз гады я пранёс?

Дзе зараз Лаура сама, і сябры, і памкненні?

Усё ўжо мінула, усё, акрамя... маіх слёз.

        жнівень 1821 

        Яўген Міклашэўскі

https://knihi.com/Adam_Mickievic/

Над Нёманам

Ціха і плаўна ўдаль коцяцца воды

Вольнага Нёмана ў цёмную даль,

Толькі у часе глухой непагоды

З берагу Нёман не выйдзе амаль.

Вербы і вольхі калышуцца глуха,

Сінія хвалі шумяць і бурляць.

Чуткай душою ў такі час паслухай,—

Здасца, там гэтакі голас чуваць:

«Гэй, не дзівуйся мой дружа нядбалы,

Што я сягоння так злосна шумлю:

Грудзі здавілі мне хмары навалай,

Пошасць уелася ў матку-зямлю.

Сумна мне, сумна, што ўсё тут іначай

Некалі бераг мой бачыў і знаў,

Іншы меў выгляд — не гэткі жабрачы,

Іншы я плыт на плячох сваіх гнаў.

Край, дзе жыццё я сваё пачынаю,

Шмат весялей прыглядаўся на свет,

Песні і казкі інакшыя баяў,

Шчасце цвіло ў ім, як макавы цвет.

Буйным жыццём усё чыста кіпела,

Слава далёка за мора ішла,

Ворага кожны за плечы браў смела,

Цемра чужынцаў не страшнай была.

Панам быў дома і слаўным за домам

Мой, патаптаны сягоння, народ;

Змог ён не толькі знаць штукі з заломам,—

Роднаму слову ўмеў кніжны даць ход.

З вольнай дружынаю князь на пасадзе

Вольнаму люду законы пісаў;

Слухалі князя, а князь што не ўладзіў —

Слухаў, што веча яму звон казаў.

Чую, ах чую цяпер яшчэ ясна

Той неўгамонны, расходзісты звон...

Сціх, занямеў, аглушылі напрасна;

Ці адазвецца калі болей ён?..

Так, так, мой дружа, іначай бывала,—

Не называўся забытым мой край;

«Поўнач» не раз у ім схову шукала,

«Захад» знаў сілу яго неўнарай.

Га, а цяперака што гаварыці?..

Ўсе мае скарбы намарна ідуць:

Жыта учора вывозілі віці,

Родныя хвойкі сягоння плывуць.

Людзі чужыя змагаюць мне грудзі

З новым парадкам, з адменным жыццём,—

Роднага ж краю тутэйшыя людзі

Ў скуру чужацкую лезуць жыўцом.

Я іх не ваблю сваёю ўжо красай:

Вецер інакшы ім дзьме ў галаве,—

Вісла адным усміхаецца ласа,

Тыя, заплюшчыўшысь, пруцца к Няве.

Скора сын бацьку, а бацька сыночка

Не распазнаюць адзін аднаго;

Дзеці чужацкія корме ўжо дочка,

Маці працуе на злыдня свайго.

Так грамадзяне свабоднага краю

Ёрмы уздзелі, у рабства пайшлі,

Прадзедаў слава лазой зарастае,

Памяць мінуўшчыны дрэме ў зямлі.

Рынкам жывога тавару няслава

Край ўвесь зрабіла, загнала на ўбой,

Дзе ўжо лет сотні Масква і Варшава

Торг гругановы вядуць між сабой.

Га! ты не слухаеш, бачу, ўжо болей.

Ой, чалавеча, змярцвелы у сне!..

Доўга йшчэ будзеш глухім ты, саколе?..

Камень і вольха перш поймуць мяне!..»

.....................................................................

Гэтакі ў часе глухой непагоды

Чуецца ў Нёмнавай гутарцы жаль.

Сціхне, і плаўна зноў коцяцца воды

Вольнага Нёмана ў цёмную даль.

1911

Янка Купала

Тэкст падаецца паводле выдання: Поўны збор твораў. У 9 т. - Т. 3. Вершы, пераклады 1911-1914. - Мн.: Маст. літ., 1997. -342 с. [4] л. іл.

https://knihi.com/Janka_Kupala/Nad_Niomanam.html

Ой, Нёман, і песьня, і слава

Ой, Нёман, і песьня, і слава

Народу майго і зямлі,

Магілаю ворагам цеснай

Ня раз твае хвалі былі.

Рака наша слаўная Нёман,

Чысьцейшая чэрвеньскіх рос,

Хто мар не ўплятаў у твой гоман,

Табе хто пашаны не нёс?

Ой, Нёман! Ой, бацька мой Нёман,

Як сонца, як дзень дарагі,

Касьцямі зьвяругаў шаленых

Усланы твае берагі.

А бераг высокі і роўны,

Жарсьцьвяны і ўкрыты лазой,

Ня б'еш ты, а граеш чароўна

Блакітнаю хваляй сваёй.

Ой, Нёман! Ой, бацька любімы,

Як сонца, як дзень дарагі,

Садамі цудоўнай Радзімы

Твае расьцьвілі берагі.

• Анатоль Астрэйка

1941, 1946

Да Нёмна

Эх ты, Нёман-рака!

Ці ты думаў, ці сніў,

Як слязу бедака

Ў свае воды лавіў;

Як стаяў над табой

Сын нядолі худы

І над цёмнай вадой

Спяваў песні нуды,—

Што надыдзе пара —

Знемажэнне міне,

Вызвалення пара

Над народам блісне?

Што з балючых грудзей

Беларусі дзяцей

Над табой загудзе

Песня вольных людзей?

Капыль, 1909

Цішка Гартны

https://knihi.com/Ciska_Hartny/Da_Niomna.html

Безмолвно, день и ночь, без ропота и стона
Я слушаю и жду твоих, гонец, вестей,
Когда придут они из царства Вавилона,
С заглохших пепелищ, с унылых площадей…

Но ты, о Неман мой, загадочно-угрюмый,
Молчишь в своих крутых зеленых берегах,
От слуха моего, тая лихие думы,
И вести громкие, и радости, и страх.

Быть может там, средь нив и пущ завороженных,
Где кровью братскою напоены снопы,
Уже проснулся он, страдалец миллионный,
Уже отогнуты и косы и серпы;

Уже понесся клич, заговорили горны…
Скажи, все это есть? Немой, заговори
И миру расскажи, что после ночи черной
Увидели и мы лучи своей зари.

Вегов Юрий

І тады закахалася хмара...

У паплавы, ад расы прамяністыя,

І ва ўсю Беларусь маю чыстую,

Ў мары бору, ў палёў абшары.

І заплакала ад кахання,

І слязою чыстай абмыла

Ўсе абшары зямлі маёй мілай,

Ўсе калыскі яе і магілы,

Ўсе змярканні яе і світанні.

І пад птушак зялёны гоман

Нарадзіліся для абшараў,—

Плод кахання бору і хмары,—

Мой Дняпро, і Бяроза, і Нёман.

26.11.1981

Тэкст падаецца паводле выдання: Караткевіч У. Збор твораў: У 8 т. Т. 1. Вершы, паэмы / [Аўт. прадм. В.Быкаў].-Мн.: Маст. літ., 1987.-431 с., 4 л. іл.

Крыніца: скан

Сярод лясоў наднёманскіх,

Густога сасняка

Жыла малая Верачка -

Дачушка лесніка.

Яна дружыла з дрэвамі,

З птушынаю сям'ёй,

Звярынай усялякаю

І з ягадай лясной.

Ды вось аднойчы восенню

Лес, чуе, не пяе.

І стала ёй нявесела,

Сум агарнуў яе.

Шкада ёй ападаючых

Лістоў і матылькоў,

Шкада ёй адлятаючых

У вырай журавоў.

І вось пацешыць Верачку

Жучкі прыбеглі спрытныя,

Камарыкі гуллівыя,

Мурашкі працавітыя.

Гудуць, звіняць і раяцца

З світання да начы,

Не знаюць, як гаротніцы

Ў бядзе дапамагчы.

Прыбеглі зайцы шэрыя,

Вавёрачкі гуллівыя,

Бабры, лісіцы, вожыкі,

Казулі палахлівыя.

Паселі кругам, раяцца

З світання да начы,

Не ведаюць, як Верачцы

Ў бядзе дапамагчы.

Усёй сям'ёй з'явіліся

Цецерукі стракатыя,

Глушцы, вароны з совамі

Ды з дзятламі насатымі.

Сядзяць на дрэвах, раяцца

З світання да начы,

Не ведаюць, як Верачцы

Ў бядзе дапамагчы.

Пачуў пра гэта павучок.

Пытае: - Што за гул?

Мо я, сябры-таварышы,

Як-небудзь памагу? -

- Ну, дзе табе! Маўчаў бы лепш

Ты ў засені лістка, -

Гавораць і смяюцца ўсе

З малога павучка.

І ён па павуціначцы

Пакрыўджаны палез

Дамоў, пад ліст арэхавы,

У хмызнякі, у лес.

А як настала ночанька,

Серп месяца заззяў,

Ён павуціну тонкую

Хутчэй снаваць пачаў.

Ад кусціка да кусціка,

Між лапак і галін,

Ад елкі да сасоначкі,

Ад неба да зямлі.

А потым зоры ясныя

З краплістаю расой

Павесіў ён званочкамі

На павуцінцы той.

Калі ж прачнулася зара

І ветрык прыляцеў,

Лес залатымі струнамі,

Ажыўшы, зазвінеў.

На звон устала Верачка.

Сцяжынаю лясной

Ідзе яна і дзівіцца,

Што лес спявае з ёй.

Кране рукой рабіны куст -

Звон чуецца рабінавы,

Кране яна каліны куст -

Звон чуецца калінавы.

А сонца струны павучка

Кране празрыстым променем,

Заслухаешся, як гудуць

Лясы-бары над Нёманам.

08.12.1950

https://knihi.com/Maksim_Tank/Siarod_lasou_nadniomanskich.html

Прыйду на берагі
Твае крутыя,
Дубоў дзе караніцца род,
Дзе хвалі срэбна-залатыя
Калышуць памяць,
Як чарот.

Рака мая,
Праз дні мае віротныя
Бяжыш —
Твой разумею спех...
Ды недзе там,
За выдмай, паваротам,
Прыпыніш, як і я,
На хвілю бег.

Нам ёсць над чым падумаць...
Бо стагоддзі
Плылі табой,
Нібы варагі ў грэкі.
Легенды, былі ў маім народзе
Жывуць часцей
Там, дзе крынічаць рэкі...

Ты рушыш зноў за даляглядным часам,
Аддаўшы плынь гарэзу-быстраку.
I доўга буду я
З маімі днямі разам
Рукой махаць,
Праводзячы раку...

https://knihi.com/Jauhien_Chvalej/Nioman.html

https://knihi.com/Jauhien_Chvalej/

Чытаю нёманскія хвалі,

зямлі дзядоў маіх скрыжалі.

Бягуць радкамі на паверхні,

як строфы вытанчаных вершаў.

А то заглыбяцца у нетры,

нібы верлібры ці санеты...

Тут і традыцыі, навацыі...

Яднае плынь...

Яна іх сувязь,

«часоў былых

і новых сувязь...».

1992?

https://knihi.com/Jauhien_Chvalej/Cytaju_niomanskija_chvali.html

https://knihi.com/Jauhien_Chvalej/

Далёка, далёка

Ад сіняга Нёмана Ціса...

Паток яе мутны шырока

У нізіне разліўся.

Гляджу я на хвалі,

Што з шумам бягуць несціхана.

Нясуць на сабе яны ў далі

Плытоў караваны.

А далі —

не ў шэрым тумане:

Яны прад вачамі

Рачнымі плацінамі стануць,

Засвецяць агнямі...

Вось гэткія ж думы

Мяне і тады хвалявалі,

Калі пазіраў я, задумны,

На Нёмана хвалі.

І зараз я, пэўна б, забыўся,

Што я ў Закарпацці у горным,

І ўбачыў бы, пэўна, не Цісу,

А Нёман свой зорны,

Каб толькі не гэтыя воды,

Пакрытыя пенай,

Каб толькі не горы,

што воддаль

Паўсталі, як сцены;

І каб не трэмбітныя гукі,

Якія няспынна,

Калышучы лісце па буках,

Плывуць у нізіну.

https://knihi.com/Piatrus_Makal/Daloka_ad_Niomana_Cisa.html

https://knihi.com/Piatrus_Makal/

Ой, Нёман цячэ, Нёман плыве

Ад нас у літоўскія зямліцы.

А хто там найме, хто разбярэ

Шопат і гоман нашай рачыцы.

Ой, многа ж яна

З сабой унясла

Нашага шчасця, славы і гора

З сваёю вадой,

З нашаю слязой

З краю у край аж да сіня мора.

* * *

Ой, шмат жа прайшло,

(Як то было)

Вякоў над нямонскімі вадамі,

Як улез к нам госць,

Моў у горла косць —

Немец загаспадарыў над намі.

Ён нас выбіваў

Ды крыжаваў,—

Думаў саўсім нас са свету звесці.

Ды лясы былі,

І лясы раслі,

Дзе не мог вораг да нас далезці.

Як ні бывала

Ціха стала,

Бо збіралась вялікая сіла

Па нашых лясах

І балатах,

Моў смерць вражжа, нямецка хадзіла.

Ой, страшан быў гром,

Як грохнуў бо ён,

Бо аж светам усім скаланула.

Увесь свет закіпеў,

Свет заравеў...

Да ўсё тое даўно прамінула.

1893 г.

Шляx мaix пpoдкaў,
шляx пpaмянicты i Mлeчны.
Лoвiць дpaчыныx пaдлёткaў,
вeцep нaдpэчны.

Плaчa нaдpэчны paгoз,
cлёзы жaнчын нe ўpaдзiлi...
Шчacны мoй лёc,
Hёмaнaм вeчным пpaўдзiвы.

Шчыpыя cэpцы
нe дaкpaнyццa дa здpaды.
Tyтaкa ceнцы
aдчыняюццa cлoвaмi пpaўды.

Heбa caгнyў y дyгy
зpoк блicкaвiц твaix вocтpы.
Бypaй дыxнyць нa бягy
Hёмaнa кoнcкiя нoздpы.

Cтpoмaй нaд вipaм
cтaнy, любoўю зaмглёнa.
Bыбpaлa выpaй
i aдлятy ў твaё лoнa.

Xмeльны aд гyлy пaвoдкaў,
ты нe змялeeш нiкoлi,
шляx мaix пpoдкaў,
шляx мaёй cпoўнeнaй дoлi.

Kpынiцa: Бiчэль-3aгнeтaвa Д. Дaўняe coнцa: Лipыкa. – Mн: Macт. лiт., 1987. – 398 c.  

Шляx мaix пpoдкaў,
шляx пpaмянicты i Mлeчны.
Лoвiць дpaчыныx пaдлёткaў,
вeцep нaдpэчны.

Плaчa нaдpэчны paгoз,
cлёзы жaнчын нe ўpaдзiлi...
Шчacны мoй лёc,
Hёмaнaм вeчным пpaўдзiвы.

Шчыpыя cэpцы
нe дaкpaнyццa дa здpaды.
Tyтaкa ceнцы
aдчыняюццa cлoвaмi пpaўды.

Heбa caгнyў y дyгy
зpoк блicкaвiц твaix вocтpы.
Бypaй дыxнyць нa бягy
Hёмaнa кoнcкiя нoздpы.

Cтpoмaй нaд вipaм
cтaнy, любoўю зaмглёнa.
Bыбpaлa выpaй
i aдлятy ў твaё лoнa.

Xмeльны aд гyлy пaвoдкaў,
ты нe змялeeш нiкoлi,
шляx мaix пpoдкaў,
шляx мaёй cпoўнeнaй дoлi.

Kpынiцa: Бiчэль-3aгнeтaвa Д. Дaўняe coнцa: Лipыкa. – Mн: Macт. лiт., 1987. – 398 c.  

Нёман — сцяжына спешная,
лёгка падбрыквае пожнямі.
Краю слязіна першая,
шчасця майго — апошняя.

Долі сівой не тоячы,
дуб памірае стоячы.
Bee спакой на бровы
вецер з гулкай дубровы.

Човен хвалі расхіствае,
хлопцаў адчайных гойдае.
Смелых астудзіць пырскамі.
Поўны людскімі нягодамі.

З двух берагоў Нёмана
гэтулькі лёсаў наломана.
Песня з гарчынкай болю.
Ды з адгалоскам бою.

Роднае слова

Пад казачным дубам

над Нёманам сінім

хлапец прызнаваўся ў каханні

дзяўчыне.

I рэхам той шэпт

адгукаўся між гаю:

...Кахаю, кахаю...

Я чула пяшчотнае,

шчырасці поўнае,

маё, беларускае, роднае, кроўнае,

такое раптоўнае,

такое чароўнае.

Такое ласкавае, цёплае, чыстае,

як сонца, агністае,

як Нёман, празрыстае,

як казка, быліна, як песня,

жаданае,

дагэтуль зусім у жыцці не спазнанае,

вясновае слова ад шчырага сэрца.

Яно празвінела над хвалямі ў рэчцы.

Вятрыска шаптаў яго

з лісцем між гаю:

...Кахаю, кахаю...

Шапталі яго сенажаць і дуброва,

людзьмі перачутае,

некаму нова,

адзінае, дзіўнае светлае слова —

кахаю... кахаю...

Кахаю...

Люблю...

Беларускаму краю

бясконца я слова «люблю» паўтараю.

1958

Тэкст падаецца паводле выдання: Родная літаратура: хрэстаматыя для 11-га кл. агульнаадукац. шк. / склад.: У.А.Дзіско, М.І.Мішчанчук, Т.М.Саўчук. – Мінск: Універсітэцкае, 1998

https://knihi.com/Danuta_Bicel-Zahnietava/Nioman_authoraudio.html

https://kamunikat.org/nyoman-idze-bichel-danuta

Цела душы маёй, рака мая Гаўя

Скончыцца ў Гаўі паводка,
знікне ў асоках зямля, нібы лодка,
рыбы асветляцца, кожная рыбка — нямко,
разалье Малая Мядзведзіца па рацэ малако.

Нёман, куды ты загнаў тыя зялёныя хвалі,
іх срабрыстанямыя рыбкі ў віры бунтавалі?!
Час луску абадраў з занядбанага слова.
Маўчанне рыбы. Маўчанне песні.
Нёман — Цмок шматгаловы!

Агнеадпорная, падпальваю вуголле ночы,
перасаджваю словы на градкі —
не спіцца ўсё роўна.
Як хмарку пасля дажджу,
і крыўдзіць ніхто не хоча,
хіба паэтка-крэацыяністка варона.

Ты магла мяне прытуліць, рака мая Гаўя,
у серабрыстай начы, у хвіліну маўчання,
калі рыба луской з дзікіх прорваў адчаю
без паводкі, без глыбіні знемагае…

Цела душы маёй, Гаўя, мая блакітная кроў!
Ты магла перанесці мяне — аблачынку нямую…
дзе на прывязі чоўнік гайдае цялятак
і пастушкоў…
Ты пра мяне забыла… А я па табе сумую. 

Божа, беражы нашы рэкі!

Зберажы нам, Божанька добры,
рэчанькі нашы, азёры.
Як не зберажэш, то дзе ж
удзень начаваць будуць зоры,
знічкі ды месячык хворы?

Гаўя, чаму твае дзеці
шукаюць працы па свеце?

Малітва бабуліна — Гаўя —
цярпліва дзяцей чакае…
Толькі няхай не мялее,
не зарастае глеем…

Да ціхіх нябёс узвышаецца
ветразямі, ветракамі,
салоўкамі апяваецца,
наіўнымі жаўрукамі…

Ты, Божа, шануеш прыгожае…
Зберажы нашу рэчаньку Гаўю!

Сястрыца Нёмана — Гаўя

Рэчанька Гаўя
хмаркі гайдае
між берагамі
ды жвірам…

У жвір загарнецца,
у вір акунецца
ды адлятае ў вырай…

Гаўя-малеча
бегла здалеча,
як аблачынка худая… 

Ускочыла ў Нёман,
тут яна дома,
сястрыца Нёмана — Гаўя.

Наіўны верш пра святую крыніцу

Маці Божая на беражок ступае —
прабіваецца крынічанька святая.
У танок збіраюцца анёлкі,
з райскіх градкаў лекавыя зёлкі…
святаяннік, пакаяннік ды бязгрэшнік,
ад сардэчных болесцяў суцешнік…
берасцянкі, шчыглікі, сінічкі
песняй спеляць зёлкі ля крынічкі…

Сыплюцца пясчынкі проста з раю,
буслікі з буслянак іх збіраюць,
на шнурочкі ніжуць для аздобы,
буслікі не ведаюць хваробы…

Лазурыт, тапаз, карунд, алмаз…
перад райскімі слядкамі згас…

А нястомная крынічка б’ецца,
папраўляе стомленае сэрца…
Выпі, Сонейка, крынічнае вады
ад пякучкі, здрады, глухаты…

Тварык змый крынічнаю вадой…
Душачку малітвай супакой…
Уздыхні ў нязведаны бязмеж…
Пачытай сабе крынічны верш!..

Святыя крыніцы

Ды не прыдумалі мацнейшых лекаў,
чым кроплі чыстыя крынічных рэкаў…
Крынічная вада рачулкі Гаўі
ад цяжкіх болесцяў дапамагае…

Душы збалелай час ляцець у вырай?
Дык умацуй вадзіцаю са жвірам!
Вучыся ад людзей — крынічак духу!
Не можаш працаваць? Малітвы слухай!

Сляза матуліна — Гаўя

Сляза матуліна — Гаўя —
самотная, знемагае!
Не цешыцца салаўямі,
з гаем вясну не гукае!

Дзе вы, дзеці, на лодачках,
на чаўнах, на балейках —
у Бурдуках, у Суботнічках,
у сонных Залейках?!

Смела ў чародкі збірайцеся —
басанож, загарэлыя, голыя!
На мурожных лугах не знікайце,
драчы, качаняты вясёлыя.

На самаробных плытах
сплывайце ў бурлівы Нёман!
Гаўю — родавы шлях,
не пакідайце нікому!

Паміж берагамі Гаўі

Божа, я ўдзячна малітву складаю
за гэтыя цуды, якіх я не маю:
за ціхую рэчаньку Гаўю…

…за тую крынічку, як Божую пстрычку,
за бухту, лагодную, бы маляўнічку, —
скакалі з абрыву,
як кропелькі з хмаркі,
худыя пачваркі,
без майткаў — галечы,
падсмаленыя — загарэлыя плечы, —
і, дзякуй Тваёй міласэрнай апецы,
што мы не паскручвалі каркі…  

…за ўсе азяркі,
дзе ліні, акунькі
і ўсе плывункі мелі схоўкі…  

Азёры, як студні,
з дыханнем прыблудным…
і мутныя чортавы змрокі… 

Хто ў іх з непрытомнасці ўскочыў,
стаў прывідам-пострахам ночы… 

Мой Божа, Табе я малітву складаю,
і дзякуй за рэчаньку Гаўю: 

вадзіцай напоіць,
балячкі загоіць —
нырцуй сабе між берагамі…

Наіўна

Можна спачатку пачуць толькі гук,
паслухаць сэрца наіўны стук…
Калі ж нерытмічна тахкае сэрца,
І слоўца, як рыбка, у нерадзе б’ецца…

Думка ўрываецца, як натхненне,
як слязіна мутная ў воку…
А ты пераскоч праз сваё вымярэнне,
замры ў эпіцэнтры скоку.

…сэрца маё, нібы рэчанька Гаўя,
У Нёман перабягае…

Набухае, ламаецца лёд —
рэчанька Гаўя мяняе ход.
Разальецца раптоўна неяк
ад Дзівонішкаў да Залеек…

ад Сонтакаў да Казечына
дзівы дзеюцца недарэчныя.
Гаўя робіцца небяспечнаю —
шчупакі заплываюць у печы…

Адкуль у рэчанькі дзікія норавы —
ператвараецца ў бруднае мора,
падмывае карчы, валуны…
на Царкеўнішчы будзіць званы.

Напіваецца бор сасмяглы,
Пятры, Павалокі, Сяглы…
з-пад карчоў павылазілі д’яблы.  

Мерцвякі блукаюць па хатах
ды палохаюць непамагатых…

З Альхоўкі ў Мядзведзеў лог…
ні грудкоў, ні брадкоў, ні дарог!
Гады набрынялі, як цмокі…
плавае цыклоп аднавокі.

Цяпер зусім невядома —
дзе рэчанька Гаўя, дзе Нёман…
і калі паводка ўгамоніцца,
ападзе ў балоты-бяздонніцы?

Ці там не звядуцца сініцы…
журавінкі, жабы і жоравы?
І калі спадзе гэта морыва?

…Толькі Біскупцы
застаюцца на выспачцы…
Можна выпрастацца,
Можна выспацца!

…Ды прыходзіць святая Вербніца,
распушыцца вярба, вербалоз.
Гаўя ў берагі свае вернецца.
Вялікдзень! Хрыстос уваскрос!

Развітанне

Разліваецца паводкай стома.
Адплываю ў спрадвечны Нёман,
у вершы Божанькі-рыбалова…
На пачатку было Слова.

Слова — папяровы караблік,
спыняецца ў бухтачцы Гаўі...
Мой духоўны сябра — Адаме...
Ты — спрадвечны Нёман, я — Гаўя...

11 студзеня 2022 г.

Псальм 91. Да Божай апекі

(адвольнае перастварэнне)

Хто прабывае ды ў Божай печы,
за Ўсемагутнага плечы
схаваны, —
так прашаптаў да Пана:  

«Схоўка мая і Цвярдыня,
мой Божа, якому веру!

Ён мяне вызваляе
ад згубнага слова д’ябла, 

срэбным перыйкам атуляе
у залатое крылле,
мацунак мой ад бяссілля,
зорак начных карона:
— Ён мой шчыт і заслона.

Не палохайся начной цемры,
ні стралы, пацэленай днём,
ані заразы паўзмроку,
ані мору, што слепіць вока.  

Тысяча зваліцца ля твайго левага боку,
дзесяць тысяч — каля правіцы:
цябе гэта не напаткае,
толькі не забудзь памаліцца. 

Ты на ўласныя вочы ўбачыш
з грэшнікамі расплату…

Ты ж маеш Пана, як мышка норку…
Абаронцы Найвышэйшага ўладу. 

Нядоля да цябе не прыстане,
Пярун не падпаліць хаты…

Сваім анёлам Пан загадае,
каб бераглі твае сцяжынкі,
і будуць насіць цябе на руках,
каб на камені ног не параніў.

Будзеш хадзіць па вужах і змеях,
затопчаш ільва і цмока.
«Яго Я вызвалю, бо ён Мяне выбраў,
абараню, бо Мяне паклікаў.

Пакліча Мяне, яго Я пачую,
буду з ім у яго адчаі,
вызвалю і ўзвялічу,
умацую доўгім жыццём,
збаўленне яму падарую!»

P.S. Я падумала так: калі мы нарэшце зноў вяртаемся ў сваё дзяцінства (дзяцінеем), то ці нельга апісаць гэта ў вершах?  Наіўна веру, што гэта трапіць у «Нашу веру»…

Данута Бічэль (Загнетава)

synaxaria_music The #Nioman. 

An important river of the past of our land and one of the heroes of 'Deep Dark Waters' album.

Нёман плыве з-пад Святое гары,

Бераг хаваючы й лозах.

Тлумна журкочуць цьмяныя віры

На месцах старых перавозай.

Нёман бяжыць між лугой мядуніц,

У плынь убіраючы стромка,

Усю чысціню налібоцкіх крыніц,

Моц наваградскіх пагоркай.

Свецяцца зоры, нібы ліхтары,

Ззяюць у струмені прыгожым.

А Неман плыве з-пад Святое гары

Да старадауняй Каложы...

Уночы на поплаве у шэрай імжы

Ходзяць тут постаці-здані,

Могілак дайніх вартуюць крыжы

На здірванелым кургане.

Быццам харугвы старой ваяры

Паляць на узвышшах паходні...

А Неман плыве з-пад Святое гары

Да каралейскай Гародні.

Нёман звівае блакіт паясой,

Тчэ ім свае пуцявіны.

Ціха мінае ён нетры лясой,

Княжацкіх замкай руіны.

Усе пакаленні старое пары

Тут ля ракі пахавалі...

Нёман плыве з-пад Святое гары

Удалеч, у балтыйскія хвалі...

https://knihi.com/Michas_Skobla/Nioman_niabiesny_authoraudio.html

Цябе вітаю, Нёман родны,

Тугі народнае рака,

Ў тваіх зялёных тонях водных

Струменіць скарга мужыка.

Па гладкай плыні ў даль гляджуся,

Ў тваю задуму берагоў,

Дзе замярлі ў лясістай глушы

Грамады-перавалы гор.

Знямелы, здзіўлены, трывожны

Стаю, заслуханы ў цябе,

Квяцісты луг — залом твой кожны

Жальбой расстання ў грудзі б’е.

Шчабечаш песняю птушынай,

Хвалюеш маладосці сон,

І льецца борам спеў дзяўчыны,

І грае рэха ў перагон!

Сыпнуўшы косы залатыя,

Блакіт на дне тваім заснуў,

Калыша ў сэрцы далі тыя —

Загонаў плужную вясну.

А дзе галотай свеціць вёска,

Страхой прыпала да цябе,—

Шуміш сіротлівай бярозкай,

Ракочаш ласкаю ў журбе.

Далёка ціхнеш адгалосам...

І там, дзе нізка над вірком

Ў тужлівых думах віснуць лозы,

Нячутна плачашся цурком...

І заціхаеш ў пушчы грознай,

Сніш сон бізуннай старыны,

Як мукі боль у долі слёзнай

Няслі сярмяжныя сыны.

А з пушчы выплыўшы, памкнуўся,

Як лебедзь белы з аблакоў,

Як вочы дзетак Беларусі,

Смяешся хваляй васількоў...

...Гляджу. А ў сэрцы штось глыбока

Шапоча, пеніцца, кіпіць,

Плыве з прастораў дум шырокіх,

З народных просіцца крыніц.

Ці з лугавых дзён салаўіных?

Ці з долі — мачыхі ліхой?

Ці з дзедаўскіх начэй лучынных

Імглістай восені глухой?

Ці з тых дарожак каляістых —

Тугі прыгоннае зямлі?

Ці з песні маці над калыскай

У вечар сцюжнае зімы?

Адкуль, адкуль плыве? А толькі

Сны ўюцца хмелем-дзеразой,—

Кіпіш мне, Нёман, быллю горкай,

Шуміш народнаю слязой!..

Цяпер спрагнёнымі вачыма

Ў душу бяру тваю красу,

З астрожнай ношкай за плячыма

Прывет байцоў табе нясу.

Калі ж у гулкім хваляў гудзе

Вялікі боль раскалышу?

Або на ўспененыя грудзі

Я галаву сваю злажу?..

О мой Нёман мілы,

О мой Неман родны,

Толькі ты застаўся верным

У маім жыцці,

у маім каханні,

У маім штодзённым цяжкім страданні.

Ты не пакрыўдзіў мяне,

Ты мне ніколі не здрадзіў,

Як здрадзілі людзі.

І цяпер вось глядзіш ты

Сваім поглядам нямым, чароўным,

Як быццам знаеш,

Што я ўжо ўсіх і ўсе пакінуў,

Што без пары іду ў магілу.

А ты, мой дружа,

Плыві так доўга,

Плыві так вечна.

Плюй гадам у вочы,

Бо паміж імі мноства ёсць здрайцаў,

Здрайцаў праклятых.

Яны, каб маглі,

То з неба зоры паздымалі б,

А твае крыштальныя воды

У зямлю пусцілі б.

26 лютага 1933 г.

Ой, Нёман, і песня і слава

Народа майго і зямлі,

Магілаю ворагам цеснай

Не раз твае хвалі былі.

Рака наша слаўная Нёман,

Чысцейшая чэрвеньскіх рос,

Хто мар не ўплятаў у твой гоман,

Табе хто пашаны не нёс?

Ой, Нёман, ой, бацька наш родны,

Як сонца, як дзень, дарагі,

Садамі цудоўнай Радзімы

Твае расцвілі берагі.

І век назад, і два, і сёння

Ты цешыш і яднаеш нас...

Усе мы — дзеці прынямоння,

Хто бачыў плынь тваю хоць раз.

Праз лёс Радзімы шматпакутны,

Праз кожны асабісты лёс,

Цячэш ты велічны, магутны,

Пад небам мар, надзей і слёз.

Якая моц, якая вера

Імкне цябе за далягляд?

Ты не спыніўся, ты — наперад,

Хоць час насустрач, час — назад.

Адзіны лёс у нас навекі,

І Беларусь — адзіны дом.

Удалеч клічуць, вабяць рэкі,

Цякуць, бруяць і пад ільдом.

Так ёсць і будзе ва ўсім свеце:

Надзеі плынь не спыніць час!..

Усе мы — прынямоння дзеці,

Будзі, згуртоўвай, Нёман, нас!

1990-2000

Tam, dzie duby, dzie strala prabje karu

Ja sustrenu hlybokuju noč.

Hodzie miod pić, žaludoŭ ja navaru,

Sierbanu i zasnu, ciemra - zboč!

Tam, pamiž dreŭ niešta bliskaje ŭ načy.

Heta radaść mnie ci naslańnio?

Heta raka i choć krykam ty kryčy,

Mnie havorać, što baciuchna Nioman...

Hej-ha Niamon, baciuchna Niamon,

Nam pa darozie da skonu dzion.

Hej hanarun, bierviano na rum,

Čaho ty sumny, kiń hety sum!

Jon pamiž dreŭ ciahnie sum da mora svoj.

Što, kali my paciahniem i svoj?

Tam, dzie hlybiej, sum u chvali plieskaniom,

Chaj splyvaje z patalaj vadoj!

Chto vam skazaŭ, što nam liepiej jak usim?

Heta prydumki, heta mana.

Nam biedavać nie prystala, a pa tym

My pa Niomnu sum honim zdaŭna.

Hej-ha, na rum, bierviano na rum,

Čaho ty sumny, kiń hety sum!

Hej-ha Niamon, baciuchna Niamon,

Nam pa darozie da skonu dzion.

Гэй, Нёмне шырокі, як лён галубы,

мой дружа з гадоў тых дзяціных!

Вясёлы ля берага, срогі ў глыбі,

імклівы, ў бягу няупынны.

Праз срэбныя далі хвалюючых ніў

і зелень лугоў аксамітных

ты грудзі Краіне чароўна абвіў

шырокаю стужкай блакітнай.

Калі блісьнеш хвалі сталёвай луской –

ў дзявочых, ў вясёлкавых мроях

ты, быццам-бы рыцар, бы казачны вой

ў залезнай закованы зброі.

I часам здаецца, вось ў воблакаў сінь,

над соснаў стрункіх верхавіны,

бы волат, бы верны зямлі нашай сын,

на помач устане Краіне.

Крывіч ты дастойны, ты волаце наш,

калышаш народнае імя!

Ніякая недругаў нашых мана

нам сэрца твайго не адыме.

Калі ж задуменнасьць агорне лугі

і змораны вецер спачыне –

люструесься стройны, прыгожы, даўгі,

як вочы дзявочыя сіні.

Начамі тужліва на неба глядзіш

ў сарэбраным бляску крыштальным,

а месяц прыходзіць к табе маладзік

купацца ў запененых хвалях.

I сосны, і вольхі, і дуб к табе стаў

на бераг круты і адлогі.

Бы ў люстры бярозаў калышацца сталь,

б’е хваля аб белыя ногі.

Калі-ж спаўюць шыза цябе туманы,

бы пачасьсем бераг авеюць, –

народныя ціха калышаш ты сны,

ды вольныя думы лялееш.

Як дні безупынна імклівы твой бег;

жыцьцё – твае звонкія хвалі.

Народнаю песьняй калышам цябе,

як колісь дзяды калыхалі.

Гэй, Нёмне шырокі, як лён галубы!

Кроў сіняя любай Краіны!

Вясёлы ля берагу, строгі ў глыбі,

як вочы дзявочыя сіні!

1939

Сіні, вольны, спавіты туманам,

беларускі гусьляр ад вякоў,

мужным сэрцам ў свой Край закаханы,

найвярнейшы, найлепшы з сыноў.

Абвіваеш зялёныя грудзі

задумёных лясоў і далін,

сэрцы сёлаў калышаш і будзіш

звонкай хваляй з суровых глыбінь.

Многа рэкаў шырокіх і вузкіх

прыпадае навек да цябе.

Многа верных галоў беларускіх

на твой бераг лягло ў барацьбе.

Ці адзін у крыві тут і ранах

лёг, як сноп, на радзімы загон,

быў, як ты, ў Ёй насьмерць закаханы,

маладых не шкадуючы дзён.

За яе, за красуню льняную,

за людзей з працавітасьцю пчол,

за палеткі, за плынь залатую

зь бесклапотнымі гнёздамі сёл.

Стаю адна, а прада мной ірдзіцца,

сінее поясам вузенькая рака...

Прыйшла сюды я раньнем на граніцу

з другога боку птушак сустракаць.

Вось вылетуць яны зь зялёных хвояў,

пачнуць вясёла з сонцам гаманіць

і паплывуць у сіні нада мною,

ня знаючы ні межаў, ні граніц.

Вось вылетуць... ушыр і ўдоўж па краі,

дзе толькі кліча рэха братніх мук.

Іх вольны лёт нішто не затрымае –

ні сінь Дняпра, ні быстраводны Буг.

Ня ўбачу больш, як сонца тут устане

і ў сініх хвалях голаў акуне...

Не заірдзіцца у кустох ружова раньне

і толькі ў чужыне прысьніцца мне.

Як гляну я на стрэхі родных вёсак,

што у лугох, як птушак чарада...

Мне гэтак цяжка родныя палоскі

і край свой любы сяньня пакідаць...

Калі цягнік жалезам зарагоча

і панясе ў далёкі, гулкі вір,

імглою смутак ападзе на вочы,

ўпадзе мой стогн на прыдарожны жвір...

I, ціха стоячы ў вакне вагона,

я захачу, самотная, адна

свае аўсом засеяныя гоні,

і вобраз сёл, і буры лес абняць.

Бывай ужо, плыві далей, Зэльвянка,

нам прыйдзецца з табой расстацца ўсё ж...

Іду дамоў, а прада мной сялянкі

ступаюць па дарозе басанож.

Глядзяць у твар, і чуецца пытаньне:

чаму ў вачох такі дзіўны агонь,

адкуль прыйшла чужая пані

і плача так няведама чаго?

Пайшлі далей, іх словы заціхалі,

упаўшы недзе ў польны малачай.

Мне ж засталася толькі жменя жалю

й дарога сумная ў чужы, далёкі край.

1943

У рукох поўна кніжак. Пятнаццаць мне лет.

Цягнік мяне шпарка адносіць

праз ўзорныя нівы далей і далей

над воды бліскучыя Росі.

Ўжо коні чакаюць. Імкнемся празь лес.

Гэй, думы, дзявочыя думы!

Пачаў вецер ўзбураны дзіка шалець

і ноч неразгадную глуміць.

Мо' сёстры русалкі, таёмны лясун

мне песьняў старых адгалосы

і дзіўныя казкі калісь прынясуць

ў чужыну з радзімых палосаў?

Яшчэ толькі крыху, яшчэ толькі міг –

хваль любых пачуецца гоман,

і ў Горадзень быстра ускочыць цягнік,

над сінню расьцягнуты Нёмна.

Здароў, мілы браце! – Чаго пасумнеў?

Стогн з хвалямі ўдаль адганяеш?

Нічога, мой ясны – няволя міне,

як Божая кара мінае.

Дні новыя прыйдуць. Спаткаем мы іх

зь вялікай, адданаю ласкай,

адвечнаю песьняй з курганаў старых,

малітвай з царквы Калажанскай.

У сэрцы збалелым прытоены крык:

бывай, стары бор кучаравы!

Далей і далей ў ноч адносіць цягнік

над хвалі нязнанай Вэлтавы.

Чаму гэтак вецер гучыць ля акна?

Ці песьня з радзімых палосак,

ці водгульле бору, што ў ноч застагнаў,

сум Нёмнавых хваляў даносіць?

Бег плаўны Вэлтавы, лес вежаў стрункіх...

Таму край ваш сэрцу ўжо мілы,

што госцьмі былі тут ў старыя вякі

Сапегі, князі Радзівілы.

Каб розум, каб веду сваю паглыбіць,

з навукі гарачаю смагай

свой кідалі Нёман і хвалі Дзьвіны –

да чэшскай сьпяшаліся Прагі.

Дзе ў камень закута старая краса –

калісь тут на славу Айчыне

крывіцкія кнігі начамі пісаў

вялікі Францішак Скарына.

Ня гоман навокал няветлівых сэрц

к людзям, што ня маюць дзяржавы,

я чую, чаго не ўзяла нават сьмерць –

сьляды нашай даўняе славы.

Гляджу і гляджу, як па рэйках стрункіх

у бок майго роднага Краю,

як ластаўкі, ймкнуцца у даль цягнікі...

Чаргі сваёй сэрцам чакаю.

Над Нёмнам, дзе птушкамі думы мае

блукаюць у ночы бяссоннай,

туды, дзе Дзьвіна аб Рагнедзе пяе,

дзе тужыць Дняпро неўгамонны.

Туды, дзе Няміга старая плыла,

дзе бой прагрымеў ня раз слаўны,

дзе песьня крывіцкая горда гула

і плач далятаў Яраслаўны.

Хай сум ападзе мой на вашае дно,

радзімыя, слаўныя рэкі!

А дні з вашай хваляй сальюцца ў адно

навекі, навекі, навекі...

1942

Прыеду я вясной да Нёмана пагрэцца,

Па берагах шаўковых пахадзіць.

Я абяцаў з вяскоўцамі сустрэцца,

Мне з імі ёсць пра што пагаварыць.

Хоць па мінулым сумаваць не ўмею,

Яно даўно на сэрцы дзесь ляжыць,

А ўсё ж на могілках старых нямею,

З журбой гляджу на зоркі і крыжы.

Былое зданню прабягае міма,

Шляхоў мне не знайсці да даўніх дзён.

Гляджу на свет жывымі я вачыма,

Юнацтву землякоў маіх паклон.

Іх толькі па бацьках пазнаць гатовы,

Па справах добрых, залатых руках,

Яно жыцця нязломнага аснова,

Яно надзей і нашых мэт размах.

Няхай шуміць, красуе маладосцю

Наш кожны новы дзень, наступны час.

Няма чаго былому мне зайздросціць,

Касцёр зары вячэрняй не пагас.

1978?

https://knihi.com/Anatol_Astrejka/Pryjedu_ja_viasnoj_da_Niomana_pahrecca.html

https://knihi.com/Anatol_Astrejka/

Дзе Вільня у Нёман ліе свае хвалі,

Я ў сумнай задуме стаю;

Купаецца месяц ў вод чыстым крыштале,

Яны ж з ціхім шумам плывуць усё далей,

Душу к сабе цягнуць маю.

Здаецца, штось шэпча у цёмнай глыбіне,

Здаецца, штось маніць, заве:

— Хадзі,— ў нашай глыбі ціхой адпачынеш,

Журба ўжо ліхая навекі загіне,—

Тут толькі ўцячэш ад яе.

— Хадзі,— мы ў нашы сярэбраны хвалі

Спаўём, як дзіцятка, цябе,

І рыбак адгонім, каб сну не зганялі,

І скажам, каб вербы шумелі, пяялі —

Сны-байкі шапталі табе!..

1914

https://knihi.com/Kanstancyja_Bujla/Dzie_Vilnia_u_Nioman_lije_svaje_chvali_km.html

https://knihi.com/Kanstancyja_Bujla/

Твае вякі, мае гады.

Я з боку тваяго, мурашка.

Твой Веліч, і мае заўжды.

І параўнаць даволі цяжка.

Твая зямля, мая зямля.

Ты яе частка, я каменьчык.

З табой, заўседы немаўля.

Ты вечны Зніч, а я агеньчык.

Мост праз Нёман
Ля шашы Ліда – Бярозаўка, за мастом праз Нёман, стаіць помнік у выглядзе жанчыны-маці з забітым юнаком на руках. Ён пастаўлены ў памяць аб расстраляных у 1941 годзе фашыстамі палонных чырвонаармейцах, якія будавалі мост.
Халодныя хвалі кацілі
вятры пад гучанне грымот.
Даўно ў Агародніках ціхіх
праз Нёман пракладзены мост.

Фашысты на ўсход павалілі.
Каб ворага стрымліваць моц,
чырвонаармейцы спалілі,
на ўсход адступаючы, мост.

Дарогі фашыстаў пралягуць
на Мінск, на Расію наўпрост.
На ўсход стратэгічнага шляху
важнейшага частка – той мост.

Паваляць фашыстаў калоны
да самай Масквы ў поўны рост.
Прыгналі ваеннапалонных –
яны адбудоўваюць мост.

Палоннымі немец кіруе,
выносіць уцёклым прысуд.
Галодныя, бульбу сырую
палонныя прагна грызуць.

Спыняецца ўвечар работа.
Агонь выдзяляе цяпло –
гатуецца бульба… Ды ботам
пінае фашыст кацялок.

“Шпарчэй жа, сабака, рабі ты!” –
нямецкі скамандаваў пан.
Ядлоўцавай палкай пабіты,
палонны зняможаны ўпаў.

На беразе Нёмана немцы
расстрэльваюць самых слабых –
і цяжка ў вяскоўца на сэрцы
ад громападобнай стральбы.

Палонных тых частка спачыла
ад спуску фашыстам курка…
Сягоння тут помнік – жанчына
з забітым хлапцом на руках.

Смуткуе яна, як жывая.
Магіла тут брацкая ёсць,
пакутнікі ў ёй спачываюць,
якія пракладвалі мост.

Наш бацька Нёман

Ціхі у маю

Кудысь з усходам паспяшае

І толькі качкі да бабры

З ягонай сілай граюць.

Ён, пацяшаясь як дзіця,
Павольна іх кіруе
І памеж гэтым, як заўсёды,
Далей к марам вандруе.

Нясе туды наш дождж і снег,
Сардэчны боль,
Дзіцячы смех
Людское гора і турботы
І Хай нясе – Так мней клапоты.

3 бaлaцiны з-пaд кaмeння 

Pyчaёк мaлы cтpyмeнiць. 

Ён цячэ нaлeвa, ўпpaвa 

Miж гycтыx квяцicтыx тpaвaў, 

Глeбy кpoiць нa чacцiны, 

Cce дpyгiя pyчaiны I з нaпoўнeнaгa лoжa 

Xвaляй пыpcкae пpыгoжa. 

Ha caбe тpымae чoўны, 

Бepaг cпpaмiўшы няpoўны, 

Aдкpывae шляx для плынi, 

Для плытoў i для вiцiны 

I няce y пaдapoжжa 

Cyднa, гpyжaнae збoжжaм. 

A як дзe штypxae xвaля, 

Пaнa Бoгa людзi xвaляць: 

Бaгaцee з лacкi Бocкaй 

I мяcтэчкa ix i вёcкa, 

3eлянeюць пoбaч дpэвы, 

Becялeюць птyшaк cпeвы, 

Heбa дoбpae ў блaкiцe, 

I вaкoл бyяe жыццe, 

Бo вaдa y нac paчнaя – 

To кpaiны кpoў жывaя. 

1861 г. Пepaклaд Улaдзiмipa Mapxeля

Плыві, рака!

Калі на берагох тваіх высокіх

Заранкай днее вока вугалька,

Я чую твой неўтаймаваны рокат.

Плыві, плыві, празрыстая рака!

Маёй вясны адкрытая старонка,

Ў табе я чую сьпеў сваёй сястры.

Хіба ня тут цьвілі вянкі з рамонкаў

I на Купальле ладзілі кастры...

Хіба ня ты люляла на далонях

Лілеяў сны і думы мужыка,

Тапіла гнеў, паіла быстрых коней,

Бусьлінага чакала важака?!

Я чую твой неўтаймаваны рокат,

Калі ты воды плыткія нясеш.

Плывеш, рака, зьмялелая ў высокіх

У берагох.

                      I жалю дадаеш.

Перевод на белорусский язык – Пётр Семинский

Навошта ты, Нёман, па рэчышчы дзён

Цячэш, лашчыш вільгаццю жвавай раўніны?

На досвітку ружай квітнець маюць плён

Пунсовыя кучары шэраняў дзіўных.

Навошта на блікі і ноччу, і днём

Ты дробіш нябесныя сіні Сусвету?

Навошта пад месяцам спіш кацянём,

Катаеш сузор'і на роўнядзі Леты?

Магутнасць ты Балтыцы дорыш чаму,

Хоць ведаеш добра – назад не вярнуцца?

Плаціна цябе зачыняе ў турму,

Каб з сумам у парку ліхтарным прачнуцца?

У рэчцы часоў жыць – твой лёсу прысуд,

Каб стаць відавочцам душы заклінання: 

Як дама, кахання спазнаўшая цуд,

Даруе для хваляў далоні крананне.

Зачем же ты, Неман, по руслу течёшь,

Живительной влагой равнины лаская?

Зачем на рассвете, как роза цветёшь,

Пунцовые кудри в туманы вплетая?

Зачем ты светило на блики дробишь,

Глотая небесную синь из Вселенной?

Зачем под луною котёночком спишь,

Катая созвездья на глади забвенной?

Могущество Балтике даришь зачем,

Заведомо зная – назад не вернуться?

Плотине ты в рабство отдался зачем,

Чтоб в парке фонариком грустным проснуться?

Рождён был однажды ты в речке времён,

Чтоб стать очевидцем святого мгновения.

Чтоб дама, в которую кто-то влюблён,

Волнам подарила рук прикосновение.

Ты ль это, Неман величавый?

Твоя ль струя передо мной?

Ты, столько лет, с такою славой,

России верный часовой?..

Один лишь раз, по воле Бога,

Ты супостата к ней впустил —

И целость русского порога

Ты тем навеки утвердил…

Ты помнишь ли былое, Неман?

Тот день годины роковой,

Когда стоял он над тобой,

Он сам, могучий, южный демон —

И ты, как ныне, протекал,

Шумя под вражьими мостами,

И он струю твою ласкал

Своими чудными очами?..

Победно шли его полки,

Знамена весело шумели,

На солнце искрились штыки,

Мосты под пушками гремели —

И с высоты, как некий бог,

Казалось, он парил над ними

И двигал всем и все стерег

Очами чудными своими…

Лишь одного он не видал…

Не видел он, воитель дивный,

Что там, на стороне противной,

Стоял Другой — стоял… и ждал…

И мимо проходила рать —

Всё грозно-боевые лица…

И неизбежная Десница

Клала на них свою печать…

А так победно шли полки —

Знамена гордо развевались,

Струились молнией штыки,

И барабаны заливались…

Несметно было их число —

И в этом бесконечном строе

Едва ль десятое число

Клеймо минуло роковое… Южный демон — о корсиканском происхождении Наполеона (А. М.).

1853 г.

Струится Неман — полноводный, синий,
Литвы родимой гордость и святыня.
Сверкает Неман средь лугов цветущих,
Шумит в дубравах и смолистых пущах.

Он золото смешал с голубизною.
Он повторил величие лесное,
Как зеркало в блистающей оправе…
Хранит он память о минувшей славе.

О Неман, из прекраснейших прекрасный!
Далекие века тебе подвластны…
Ты помнишь ход времен необычайный,
Прошедшего тебе известны тайны.

Порою Неман возвышает голос,
Как бог войны, как бог литовский Ковас…
Притокам внятен гул его суровый,
Все ждут его решающего слова.

О Неман!.. Тяжкое настало время!
Все грабят нас, обижены мы всеми.
Живем уныло, сиро и убого,
И храбрецов теперь в Литве — немного.

О Неман, воскреси нам Гедимина,
Его бойцов могучую дружину,
Отчизне дай надежную опору,
Спаси ее от боли и позора!

Анна Ахматова

Неман грустная река,
Роком злым отмечена…
За прошедшие века,
Людом искалечена…
Пляжи все твои закрыты,
И без слез смотреть нельзя…
А заводы как бандиты,
Грязь сливают, по чем зря…
Где твои младые годы?
И прозрачная вода?
Как же терпит все природа?
Муки кончатся когда?
Помнишь ты размах свободы,
И величие побед…
Как капризы непогоды,
За тобою гнались в след…
Но качались теплоходы,
На твоей крутой волне…
И в любое время года,

Жизнь бурлила не во сне…
Что теперь мы скажем детям?
Помня те былые дни…
Перед ними — мы в ответе,
Что тебя не сберегли…

Пропитан воздух запахом сосны.
Текла река неспешно величаво
Меж берегов, что в зарослях лесных,
И солнце в своих водах отражала.

Высоких сосен толстые стволы
Песчаный берег прочно подпирали.
На них застыли капельки смолы,
Что ароматом воздух наполняли.

В байдарке двое плыли по реке
Неслышно веслами перебирая.
Скользила лодка быстро при гребке,
След на воде собою оставляя.

В реке все отражалось: облака,
Песчаный берег, у воды деревья
И лодка, что плыла издалека…
И так из поколений в поколенья.

Бесконечно несёт свои воды

Древний Неман к морским берегам,

Неподвластный капризам погоды,

Неподкупен незваным врагам.

Он свидетель боёв и сражений,

Помнит много печали и бед,

Знает горечь обид, поражений,

Знает радость великих побед.

Он течёт не спеша, величаво,

Среди мирных лесов и полей,

И слывёт о нём добрая слава

У живущих в округе людей.

Славен он заливными лугами,

Красотою прибрежных озёр,

И народы с земными делами,

Здесь живут с незапамятных пор.

Каждый день он, как добрый трудяга

Пропускает десятки судов.

Он питает живительной влагой

Сотни сёл и больших городов.

Пусть над Неманом солнце струится,

Не иссякнут его родники,

Пусть же вечно он к морю стремятся,

И не гаснут на нём огоньки.

Переход через Неман

Вот Руси граница, вот Неман. Французы —

Наводят понтоны: работа кипит…

И с грохотом катятся медные пушки,

И стонет земля от копыт.Чу! бьют в барабаны… Склоняют знамена:

Как гром далеко раздается: «Vivat!»

За кем на конях короли-адъютанты

В парадных мундирах летят? Надвинув свою треугольную шляпу,

Все в том же походном своем сюртуке,

На белом коне проскакал император

С подзорной трубою в руке.Чело его ясно, движенья спокойны,

В лице не видать сокровенных забот.

Коня на скаку осадил он, и видит —

За Неманом туча встает… И думает он: «Эта темная туча

Моей светозарной звезды не затмит!»

И мнится ему в то же время — сверкая,

Из тучи перст божий грозит… И, душу волнуя, предчувствие шепчет:

«Сомнет знамена твои русский народ!»

«Вперед! — говорят ему слава и гений. —

Вперед, император! вперед!»И лик его бледен, движенья тревожны,

И шагом он едет, и молча глядит,

Как к Неману катятся медные пушки

И стонут мосты от копыт.

1845

Батюшка Неман

Ветер играет с волною,

Тёмная плещет вода.

Яркой свечой золотою

Ранняя светит звезда.

Смотрит на синее небо,

Весь от тумана седой,

Неман, наш батюшка Неман,

Древний и всё ж молодой.

Гаснут далёкие зори,

В рощах поют соловьи.

Море, Балтийское море

Манит в пучины свои.

Скоро он берег янтарный

Будет волною ласкать.

Сказочный свет лучезарный

В солнечном камне искать.

Замок подводный Юрате

Неман готов подарить.

С первой звездой на закате

Ей о любви говорить.

Неман, наш батюшка Неман,

Рыцарь по духу родной,

Мы с тобой связаны, Неман,

Крепко судьбою одной.